Essay 'A home away from home'
- By Alexander Tepper
- •
- 27 Jun, 2016
Het concept van de 'Charter City' als mogelijke oplossing voor de huisvestingsproblematiek van vluchtelingen en de start van een nieuw Europa.
Vluchteling: bedreiging of kans?
In tegen stelling die de vluchtelingencrisis vooral zien als bedreiging, is het volgens mij de uitgelezen kans om een toekomstbestendig Europa te maken. De EU is bereid 6 miljard euro aan Turkije te geven voor het opvangen van de vluchtelingen in de regio. Volgens hen is dit de enige manier om illegale migratie te stoppen. Maar zou het ook anders en vooral positiever en inclusiever kunnen? De wereld wordt steeds meer glokaal waardoor we tegelijkertijd op stedelijk niveau als op Europees / wereldniveau leven. En daarmee is, voor een deel ook, de Natiestaat overbodig geworden. De Europese samenlevingen zitten in een overgangsfase. Langzaam maar zeker kantelen de samenlevingen van een centraal geleide, top-down gestuurde naar een decentrale, bottom-up samenleving. Er ontstaat een nieuwe orde, bestaand uit horizontale verbanden, zoals lokale gemeenschappen, coöperaties, sociale en fysieke netwerken. Willen we Europa toekomstbestendig maken dan zal de Europese verdeeldheid overwonnen worden met meer gemeenschappelijk beleid, niet alleen op het gebied van asiel en migratie, maar ook van vrije handel, financiën, belastingen, energie, klimaat en defensie. Een Europa als een democratisch federatief verband! Ulrike Guerot's pleidooi voor een Europa van regio's met een vergaande democratisering op alle niveaus is daarbij een welkom nieuw geluid. Ik sluit me volledig aan bij Caroline de Gruyter (NRC Handelsblad): 'Eindelijk een Europees pleidooi vol optimisme'.
Charter City
Hier komt het concept van de 'Charter City' van Paul Romer om de hoek kijken. Men kan dit zien als een 'burger participatie' start-up. Het biedt een platform om op begrijpbaar schaalniveau te experimenteren met nieuwe manieren van samenleven. Het biedt op deze wijze een kader voor hervorming. Een soortgelijke uiting hiervan was de 'G 1000' in België. Het werd geïnitieerd door David Van Reybrouck en andere mensen uit de culturele, academische, communicatie- en ICT-wereld. Het was een grootschalig burgerinitiatief die als doel had om na te denken over de politieke crisis en voorstellen te bedenken en verzamelen voor een oplossing. In totaal werd de denkkracht van 1.000 burgers ingezet om te proberen het land vooruit te helpen. Dit is precies wat we op Europees niveau ook nodig hebben. Het is ontzettend belangrijk om te experimenteren met nieuwe regels, maar wel op een manier die niet de verandering opdringt aan degenen die dat niet willen.
Het concept van de 'Charter City' is dan ook gebaseerd op vrijwillige deelname en heeft daarmee aantrekkingskracht op mensen die willen veranderen en bereid zijn nieuwe dingen te proberen. De legitimatie van sociale normen die gepaard gaan met nieuwe regels worden op de proef gesteld en getest. Hiermee biedt het mensen de kans om te breken met systemen van regels die het individu / groep de kans ontnemen om hun eigenlijke potentie te bereiken. En is dit niet precies de reden waarom mensen vluchten uit hun vaderland.
'First European Charter City'
De EU zou dus mijn inziens de 6 miljard euro moeten inzetten om een 'Charter City' te bouwen. Een stad (of steden) waar de toekomst van Europa concreet vorm krijgt. Een plek waar vluchtelingen en Europeanen een nieuwe start kunnen maken en waar de komende dertig jaar geëxperimenteerd kan worden om te ontdekken welke vorm van samenleven het beste aansluit bij het gedachtegoed van de Europese Unie. Dit zou dan de start zijn het eerste echte Europa: een Eenheid in Diversiteit. Met de Open Oproep 'a Home away from Home' vraagt de organisatie ontwerpers op Nederlands niveau na te denken over nieuwe huisvestingsoplossingen voor asielzoekers. Waarbij oplossingen op wijkniveau (maximaal 500 woningen) gevraagd worden. Ik kan me voorstellen dat het interessant is om na te denken over hoe het concept van de 'Charter City' zou werken op dit schaalniveau. Dit is precies wat ik heb gedaan.
Open Oproep: 'a Home away from Home'
Deze prijsvraag is bedoeld om een sobere en doelmatige huisvestingsoplossing te bieden voor asielzoeker en statushouders. Daarbij wordt ingezet dat, ondanks de soberheid en doelmatigheid, toch een leefomgeving wordt gecreëerd met verrassende kwaliteit. Ik heb deze ontwerpopgave ontwikkeld rondom de volgende 3 kernzinnen (bouwblokken):
1- Een plek creëren.
2- Een thuis maken.
3- Een bestaan opbouwen.
Omdat ik heb gekozen voor de categorie BUITEN betekent dat er ook aanvullende doelgroepen worden gedefinieerd. Daarbij heb ik gekeken naar andere doelgroepen die in dezelfde levensfase zitten als asielzoekers en statushouders. Verrassend genoeg veel Nederlandse doelgroepen aan te wijzen die een nieuw bestaan moeten of willen opbouwen. Het betreft hier starters, studenten, gescheiden personen (met of zonder kinderen), (jonge) ondernemers en (ex) daklozen. Ongeacht ras, geslacht, cultuur en religie zijn dit allemaal mensen die hetzelfde lot delen.
In essentie is de ontwerpopgave voor deze prijsvraag asielzoeker en statushouders een menswaardig bestaan te bieden waarvoor politieke draagkracht en economische haalbaarheid is. Hierbij is het belangrijk een woon- en leefomgeving te maken die vitaal is en het individu voldoende bewegingsvrijheid geeft. Er zou voldoende plek moeten zijn voor ontmoetingsruimten in de openbare ruimte waardoor de mogelijkheid ontstaan in aanraking te komen met de ander / anders denkende. Het gaat hierbij om het creëren van een dagelijks leven door het opbreken van de dagelijkse routine van (over)leven. Sleutelaspect hierbij is het toevoegen van recreatieve activiteiten. Op deze manier kunnen de gevoelens (verveling, eenzaamheid en frustratie) waarmee veel asielzoekers kampen worden aangepakt.
“A place is only as good as the people you know in it oftewel It's the people that make the place.” Op basis van deze uitspraken blijkt wel hoe betrekkelijk de rol van de ontwerper is. Een 'thuis' kan hij of zij niet maken, wel een huis en leefomgeving die de best mogelijke randvoorwaarden schept waardoor de bewoners van het huis een thuis kunnen maken.
Een 'thuis' is zoals een kind een huis tekent. Een vrijstaand object in de ruimte met een puntdak, een schoorsteen, ramen en een deur. Daarmee makkelijk herkenbaar en identificeerbaar. Eigenschappen die hier door het kind aan worden gekoppeld zijn het hebben van Mama en Papa (doorgaans ook in die volgorde), een eigen bed en speelgoed. Als je aan volwassenen vraagt dan kan je het antwoord krijgen: “een thuis is waar ik mijn koffer kan uitpakken en opbergen”. Voor mij gelden bovenstaande voorwaarden ook, maar wil nog criterium toevoegen.
In de zoektocht naar een manier om de best mogelijke randvoorwaarden te scheppen associeer ik een 'thuis' met een 'echt' huis. Voor mij moet de gebouwde vorm geen tijdelijkheid uitstralen ook al is er sprake van tijdelijk verblijf. Daarom vallen gebouwtypen als keten, containers en chalets af. Daarom het Ik gekozen voor 'tube house' typologie uit Thailand waarmee in hoge dichtheid gebouwd kan worden.
Bouwen in hoge dichtheid kan verschillen kleiner maken en is daarmee bij uitstek een middel om levendige plekken te creëren. De identiteit van de plek wordt in grote lijnen bepaald door twee krachten velden namelijk die van de geografische locatie en identiteit van haar bewoners. Omdat deze ontwerpopgave contextloos is, zoom ik in op de identiteit van de toekomstige bewoners. Wat gebeurt er wanneer mensen, zoals als het vluchtelingenkamp in Calais, vanaf scratch een plek voor zichzelf creëren. Een Noorse studente onderzocht het en kwam tot de volgende conclusie. De identiteit van de plek werd bepaald door de vorm van onderkomen, religie, educatie, handel en cultuur van de bewoners. Wat wordt gebouwd is gebaseerd op de verlangens, herinneringen en gedeelde symbolen van de vluchtelingen. Het concept zal dan ook de mogelijkheid moeten bieden dat deze individuele verlangens, herinneringen en gedeelde symbolen deel kunnen gaan uitmaken van het totaalplan.
Om als nieuwkomer een reële kans op een beter bestaan te krijgen zul je vermogen moeten opbouwen. De eerste jaren in Nederland zijn daarbij essentieel. Het niet kennen van de taal, de Nederlandse gebruiken en het in eerste instantie niet mogen werken voorkomen een voorspoedige start in Nederland. De vraag is of het soort huisvesting een positieve bijdrage, of anders gezegd: een kickstart, aan kan geven. Om dit te verkennen zal een (T)huis opvatten als een stuk gereedschap. In dit voorbeeld nemen we een hamer.
Welke eigenschappen heeft een goede hamer? Een hamer wordt gebruikt door mensen, daarbij is de ergonomie en materiaaleigenschappen van het ontwerp ontzettend belangrijk. Het bepaalt namelijk in grote mate de veiligheid en gebruiksvriendelijkheid. Bij een hamer uit zich dit bijvoorbeeld in een comfortabele slipwerende greep met een schokabsorberende kop waarbij, volgens de fabrikant, een gepatenteerd productieproces er tevens voor heeft gezorgd dat de hamer 40% lichter is. Hierdoor krijgt de timmerman dezelfde sterkte tegen minder gewicht waardoor de kans op lichamelijke blessures wordt verkleind. De fabrikant probeert dus door continue de hamer door te ontwikkelen en te verbeteren de mensen die afhankelijk zijn van het gereedschap voor hun broodwinning beter van dienst te zijn. Hoe relateert dus dit gegeven zicht tot de te ontwikkelen woningen voor asielzoeker en statushouders?
Welke eigenschappen zou een woning moeten hebben om het levensonderhoud van zijn bewoners direct of indirect te garanderen. Bruikbaarheid is waarschijnlijk 1 van de belangrijkste aspecten en dit wordt voor een groot deel bepaald door de overmaat in het gebouw. Overmaat staat doorgaans synoniem voor de intrinsieke mogelijkheid van het gebouw om van functie te kunnen wisselen. Mooi voorbeeld hiervan zijn de lofts die tegenwoordig in allerlei oude fabrieksgebouwen worden gerealiseerd. Overmaat is trouwens niet altijd functioneel. Als we kijken naar de beukmaat van een standaard nieuwbouwwoning dan is deze 5,40 meter breed. Dit is breed genoeg om een goede zithoek in te richten maar onvoldoende breed om de meubels los van de wand te zetten. Dit is wat het gevoel van luxe creëert. Dus de beuk moet breder of smaller, voor project 'Thuis' heb ik gekozen voor een beukmaat van 3.60 meter. Deze maat is gebaseerd op tweetal zaken. Als eerste de zithoek opstelling en ten tweede is dit de minimale breedte van de woning om er een bordestrap conform Bouw Besluit te plaatsen.
Om de bovenstaande sociale kwaliteit en het gewenste inkomen te realiseren zal er een extra functie moeten worden gekoppeld aan de woning. Op deze manier kan een micro economie ontstaan. De toe te voegen functies zouden kunnen zijn: een winkel, kapperszaak, restaurant, werkplaats, yogastudio, kantoor aan huis, nagelstudio, verhuurbare studio, mantelzorg eenheid en moestuin. Zoals reeds aangegeven is er om een bestaan op te bouwen geld nodig. De mogelijkheid voor asielzoekers om vermogen op te bouwen is beperkt. Ze mogen immers niet werken. Of men nu in Nederland mag blijven of niet, geld is altijd nodig! Daarom zou er een systeem kunnen worden geïntroduceerd waarmee de asielzoeker toch aan zijn toekomst kan werken waardoor zinvolheid en eigenwaarde van de persoon intact kan blijven. Het idee is om met de hulp van de asielzoeker hun eigen huisvesting te realiseren. Voor de inbreng van arbeid staat dan een vergoeding. Deze wordt beheert door het COA en kan gebruikt worden voor van te voren vastgestelde bestedingsdoeleinden. Het geld kan worden gebruikt om een nieuw bestaan in Nederland of bij als startkapitaal bij terugkeer naar het vaderland. Dit vergroot het gevoel van zelfredzaamheid en wederkerigheid. Bijkomend sociaal effect is door samen te bouwen aan de eigen woning elkaar beter leert kennen. Wat de kans op botsende culturen verkleind en nieuwkomers de mogelijkheid biedt elkaar en hun omgeving beter te leren kennen. Integratie door samen te werken.